ارزش علم تفسیر  

تفسیر به رأی و مراد از آن و محدوده آن، از دیگر موضوعاتی است که در این مقالات بدان پرداخته شده است. انواع روش‏های تفسیری از جمله عقلی، روایی و ذوقی از دیگر مطالب این مقالات است. به نظر نویسنده، بهترین نوع تفسیر، همان تفسیر قرآن با قرآن است. شیوه قصه‏ گویی در قرآن و تمایز قرآن در بیان قصه‏ هایش با قصه‏ های مفسران، از موضوعات بعدی است.

مراحل تفسیر قرآن و شخص پیامبر به عنوان نخستین مفسر، و علی (ع) پس از آن، از موضوعات محوری این مقاله‏ هاست. به نظر نویسنده، امیر مؤمنان پس از رسول خدا (ص) با بیان مقاصد قرآن و تربیت شاگردانی چون ابن عباس، تلاش بی‏وقفه‏ای در تفسیر قرآن نمود. تطورات تفسیر در عصر صحابه و تابعین و دوران‏های بعدی تا قرن حاضر، پایان‏بخش این سلسله مقالات است.

ارزش علم تفسیر(2)

اگر ارزش هر علمی را وابسته به موضوع آن بدانیم، به یقین علم تفسیر که موضوع آن کلام خداست، از ارزشمندترین علوم است. ارزش هر علمی به جهت ارزش موضوع آن علم است. مانند علم طبّ و پزشکی که در جهت حفظ و سلامتی جسم آدمی است. و همین‏طور دیگر علوم... ارزش علم تفسیر، قطعا بالاتر از دیگر علوم است زیرا موضوع آن، «کلام خدا» است که جنبه هدایت آدمی را بر عهده دارد. قرآن، یکی از موهبتهای بزرگ خداوند است که به پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و از طریق او به امّت اسلامی، ارزانی شده است. قرآن، کتاب نور و صحیفه هدایت است. اگر مسلمانان قرآن را فرا گیرند، و با معارف آن آشنا شوند، قطعا بهترین امّت‏های روی زمین خواهند بود.

چنانکه امیر مؤمنان علی علیه‏السلام می‏فرماید:

«تَعلَّمُوا القُرآنَ فإِنّهُ أَحسنُ الحدیث، و تفقّهوا فیه فإنّه ربیعُ القُلوب، و استشْفُوا بِنُوره فانّه شفاء الصُّدور، و أحسِنُوا تلاوَتَهُ فانّه أنفعُ القصص»1.

«قرآن را بیاموزید که بهترین گفتار است، و آن را نیک بفهمید که بهار دلهاست، از نور آن شفا و بهبودی خواهید که شفای سینه‏های بیمار است، و قرآن را نیکو تلاوت کنید که سودبخش‏ترین داستانهاست». طبرسی مفسّر بزرگ شیعه در مقدمه تفسیر خود «مجمع‏البیان» می‏گوید: «...از بزرگترین امتیازاتی که خداوند به امّت محمّد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از فضیلت و کرامت(نسبت به ملل دیگر) داده است، قرآن مُنزَل و هدایت وحیانی است که بر پیامبر خود داده است». قرآن، نشان گواهی نبوت حضرت محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله است و این امتیازی است که خداوند به امت اسلامی عطا فرموده است و گروه مؤمنان را از جمعیت کافران و معاندان به وسیله آن، فیصله داده است.

قرآن معجزه‏ای است که کسی یارای مقابله با آن را ندارد، حتی اگر همگان در سرتاسر روی زمین از انسانها و پریان به پشتیبانی یکدیگر جمع شوند که سوره‏ای بمانند سوره‏های قرآن را خلق کنند، قطعا عاجز و ناتوان خواهند بود. خداوند، قرآن را در تاریکیهای زندگی، نوری تابنده قرار داد، که زندگیها را روشنائی بخشد. و در کجرویها و لغزشگاهها، چراغی راهنما و ارشادگری گویا باشد و آدمیان را به راه راست و سعادت دنیائی و آخرتی رهنمون گردد. اقوال دانشمندان راغب اصفهانی می‏گوید: بهترین هنری که انسان از آن بهره‏مند است، تفسیر قرآن و تبیین معانی آن است زیرا هر فنّ و دانشی، به یکی از سه جهت شرافت دارد:

1 - به جهت موضوع.
2 - ترسیم صُوَر.
3 - اغراض و اهداف.

«علم تفسیر از جهت شرافت موضوع، ارجحیّت دارد زیرا موضوع آن کلام خداوند است که منبع و سرچشمه حکمت و فضیلت است و از این‏جهت صورت و رسم قرآنی نیز شرافت دارد. زیرا آیات قرآنی اسرار مکنون آن را که در لابلای آن نهفته شده‏اند، مکشوف می‏دارند و همین‏طور اغراض و اهداف قرآن نیز شرافت دارد، زیرا هدف آیات قرآن، تمسّک به ریسمان الهی و وصول و رسیدن به سعادت حقیقی و دو جهانی است».

جلال الدین سیوطی در کتاب «الإتقان» می‏گوید: فنّ تفسیر از سه جهت حائز اهمیت است:

1 - از لحاظ موضوع. چون موضوع آن کلام خداوند است که سرچشمه حکمت و منبع فضیلت است.
2 - از جهت غرض و هدف، که غرض از تفسیر قرآن، تمسّک به ریسمان الهی و رسیدن به سعادت حقیقی است که پایان‏ناپذیر است.
3 - از لحاظ نیاز حاجتمندی به فهم قرآن، زیرا کمال دینی و دنیوی مسلمانان نیازمند به فهم علوم قرآنی و معارف دینی است و ضرورت دارد که مسلمانان با علم تفسیر کتاب خدا، آشنا شوند».

لزوم یادگیری تفسیر

اکنون می‏توانیم به ارزش علم تفسیر پی ببریم و بدانیم که چرا به دانستن تفسیر نیاز داریم، حتی بالاتر از آن، ما مکلّف هستیم که دنبال تفسیر برویم و آن را یاد بگیریم، چنانکه خداوند متعال می‏فرماید:

«کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ اُولُوا الأَلْبا».

«این کتابی است پربرکت که بر تو نازل کرده‏ایم، تا در آیات آن تدبّر کنند و خردمندان متذکّر شوند»!زیرا:

اوّلاً: قرآن تاب معانی گوناگونی دارد.

ثانیا: مطالب قرآن فشرده بیان شده و از ذکر جزئیات پرهیز می‏کند. که حتما نیاز به تفسیر دارد. مثل نماز و روزه و...

ثالثا: مطالب قرآن به مناسبتهای متفاوت؛ در سوره‏های مختلف قرار گرفته است. بدین‏ترتیب که هرجا زمینه تذکّر و تنبّه فراهم آمده، آیات قرآن نازل شده که باید مطالب را در کنار هم قرار داد تا به درک کامل رسید.

امیر مؤمنان علی علیه‏السلام می‏فرماید:

«إنّ القرآنَ ظاهرهُ أنیقٌ و باطنُه عمیق، لا تفنی عجائبه، و لا تنقضی غرائبه، و لا تُکشف الظلمات الاّ به»3.

«ظاهر قرآن زیبا، باطن آن ژرف، عجائب آن پایان‏ناپذیر و غرائب آن سرانجامی ندارد، و تاریکیهای جهل و نادانی جز به وسیله آن رفع نمی‏گردد».

شکی نیست که علم به تفسیر قرآن، جهالت آدمی را نسبت به مقاصد و اهداف کتاب خدا می‏زداید و او را در امور دینی بینا می‏کند.

سعید بن جُبیر از مفسّران شیعی تابعی می‏گوید:
«هرکس قرآن بخواند و آن را تفسیر نکند، بمانند آدمی کور یا فرد جاهلی است».

در حدیث نبوی چنین آمده است: «القرآن ذلول ذو وجوه فاحملوه علی أحسنِ وجوهه».

«قرآن یک کتاب آسان و چند وجهی است، پس قرآن را به بهترینِ وجوه و تفسیر آن، تفسیر نمایید»

واژه «ذلول» به معنی آسان و چیزی است که زبان آن را به راحتی تلفّظ می‏کند. چنانکه خداوند متعال می‏فرماید: «وَ لَقَدْ یَسَّرْناَ القُرآنَ لِلذِّکْرِ...»5 «ما قرآن را برای یادآوری و آموزش آسان کردیم» یا قرآن، معانی واضح دارد و بر جویندگان آن، چندان مشکل نیست.

در معنای «ذو وجوه» چند احتمال وجود دارد:
1 - اینکه قرآن دارای وجهه‏ها و تفسیرهای گوناگونی است (دارای بطون است).
2 - این که قرآن چند وجهی است یعنی اوامر، نواهی، حرام، حلال، بشارت و انذار، وعد و وعید دارد.
3 - جمله «فاحملوه علی أحسن وجوهه» یعنی قرآن را به بهترین وجه و تفسیر آن حمل کنید.یا این که قرآن را در مورد بایدها «عزائم» و نه تجویزها و رخصتها تفسیر نمایید.
در این حدیث پیامبر مسلمانان را به فهم قرآن و درک معانی آن تحریص می‏کند.

جائی که علوم متداول که برای انسان سلامتی و راحتی و رفاه فراهم آورده است؛ در نظر انسان آنهمه اهمیت و ارزش دارند، علم تفسیر که در سعادت دنیوی و اخروی آدمی دخالت دارد، صدبرابر اهمیت و ارزش دارد. لذا ضرورت دارد که قرآن را یاد بگیریم و با تفسیر آن آشنا شویم  

سایر خدمات تیم

 

در صورت علاقه مندی به یادگیری کامل مبحث اهمیت تفسیر، جهت پیش ثبت نام و یا  شرکت در دوره ها کلیک کنید.

جهت پیش ثبت نام  کلیک کنید...

در صورتی که به مشاوره پیرامون موضوع فوق علاقه دارید کلیک کنید...

اطلاعات بیشتر کلیک کنید...