جایگاه و اهمیت قرآن در آینه نهج البلاغه  

1ـ تنها کتاب آسمانى در دسترس انسان

حضرت در خطبه 133 مى فرمایند: «وَ کِتابَ اللهِ بَیْنَ اَظهرِکُمْ ناطِقٌ لا یَعْیى لَسانُه»؛ قرآن در دسترس شماست، گویاست، زبانش کند نیست. قرآن، بر خلاف سایر کتاب هاى آسمانى از قبیل تورات و انجیل، در اختیار شماست. گفتنى است در امم گذشته و به خصوص در بین یهود و بنى اسرائیل، تورات در اختیار عموم مردم نبود، بلکه تنها نسخه هاى محدودى از تورات نزد علماى یهود موجود بوده و امکان مراجعه عموم مردم به تورات وجود نداشته است.

از دیگر ویژگى هاى این کتاب آسمانى، آن است که خداى متعال بر امّت اسلام منّت نهاده و خود ضمانت حفاظت و صیانت آن را از هر گونه تهدید و تحریفى به عهده گرفته است. علاوه بر آن، چنان پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) به فراگیرى مسلمانان و حفظ آیات الهى اهتمام داشتند که در زمان آن حضرت، عده زیادى از مسلمانان حافظ قرآن بودند؛ آیاتى که به تدریج نازل مى شد، در اختیار مسلمانان قرار مى گرفت و آنان آیات را حفظ مى کردند، مى نوشتند، تکثیر مى کردند و بدینوسیله، در اختیار همگان قرار مى گرفت. بدین روى، حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند: کتاب خدا در میان شماست، در دسترس شماست. بجاست در جمله «ناطِقُ لا یَعْیى لَسانُهُ» بیش تر بیندیشیم؛ یعنى این کتاب گویاست و زبانش به کندى نمى گراید، از سخن گفتن خسته نمى شود و هرگز لکنت پیدا نمى کند. سپس مى فرمایند: «و بیتٌ لا تهدم ارکانه و عزٌّ لا تهزم اعوانه»؛ و بنایى است که پایه هایش فرو نمى ریزد و پیروزمندیى است که یارانش شکست نمى خورند.

2ـ کتابى ناطق و صامت
حضرت در مورد اوصاف قرآن، در نهج البلاغه، از یک سو مى فرمایند: این کتاب، کتاب ناطق است، خودش سخن مى گوید، از سخن گفتن خسته نمى شود، خود سخن و مطلب خویش را به روشنى بیان مى کند و از سوى دیگر، مى فرمایند: این قرآن ناطق نیست، باید آن را به سخن درآورد و این من هستم که قرآن را براى شما تبیین مى کنم. در خطبه 147 نیز آمده است که قرآن «صامِتٌ ناطِقٌ» است؛ قرآن ساکت است و در عین حال، ناطق و گویا. معناى این سخن چیست؟

به نظر مى رسد این تعبیر بیانگر دو نوع برخورد و نگرش متفاوت به این کتاب آسمانى است: در یک نگرش، قرآن کتابى مقدس، ولى صامت و خموش در گوشه اى نشسته، با کسى سخن نمى گوید و کسى با او ارتباطى ندارد و در نگرش دیگر، کتابى است ناطق و گویا که همه انسان ها را مخاطب قرار داده، آن ها را به پیروى از خود فرا خوانده و به پیروان خود نوید بهروزى و سعادت مى دهد. بدیهى است اگر قرآن را بدین لحاظ بنگریم که کتابى است مقدس، کلمات و جملات و آیاتى است منقوش بر صفحاتى از کاغذ که مسلمان ها به آن احترام مى گذارند، آن را مى بوسند و در بهترین مکان خانه خویش جاى مى دهند و گاه افراد در مجالس بدون توجه به معانى و حقیقت قرآن، آن را تلاوت مى کنند، کتاب صامتى است که با صوت محسوس سخن نمى گوید و کسى که چنین نگرشى به قرآن دارد، هرگز سخنى از قرآن نخواهد شنید و قرآن مشکلى از او را حل نخواهد کرد.

بنابراین، ما موظفیم قرآن را کتاب زندگى بدانیم و با ایجاد روحیه تسلیم در برابر خداى متعال، خود را براى شنیدن سخنان قرآن کریم، که تمامى آن دستور زندگى است، آماده کنیم. در این صورت، قرآن ناطق و گویاست و با انسان ها سخن مى گوید و آن ها را در تمام زمینه ها راهنمایى مى کند.

علاوه بر این دو نگرش، معناى سومى براى صامت و ناطق بودن قرآن، هست که معنایى عمیق تر و منظور نظر حضرت نیز مى باشد و آن این است که قرآن صامت است و باید آن را به سخن درآورد و این من هستم که قرآن را براى شما تبیین مى کنم. در این اصطلاح، صامت و ناطق بودن قرآن به این معناست که هرچند قرآن کریم کلام خداى متعال است و حقیقت این کلام الهى و نحوه صدور و نزول آن براى ما قابل شناخت نیست، اما از آن جا که هدف از نزول قرآن هدایت انسان هاست، این کلام الهى به گونه اى تنزّل پیدا کرده که به صورت کلمات و جملات و آیات قابل خواندن و شنیدن براى بشر باشد. در عین حال، چنین نیست که مضامین همه آیات، اعم از احکام و معارف بلند آن براى انسان هاى عادى قابل فهم و دست رسى باشد و خود مردم بدون تفسیر و تبیین پیامبر (صلى الله علیه وآله) و امامان معصوم (علیهم السلام) و راسخان در علم بتوانند به مقاصد آیات آن نایل شوند.

بنابر هر دو معناى «صامت و ناطق بودن» قرآن، حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند: قرآن «ناطقٌ لایعیى لسانه»؛ قرآن گوینده اى است که ازسخن گفتن خسته نمى شود و پیام هایش را به گوش مردم مى رساند و حجّت را برمسلمانان تمام مى کند.

بنابراین، در این فراز از سخن، على (علیه السلام) قرآن را چنین معرفى مى کند: قرآن این کلام الهى در بین شماست و با زبانى گویا و رسا پیوسته فریاد مى زند و انسان ها را به فلاح و رستگارى دعوت مى کند و پیروانش را به سعادت و خوشبختى نوید مى دهد و از انجام رسالت خویش هرگز خسته نمى شود.

3ـ نیازمند مفسران وحى
یکى از وظایف پیامبر (صلى الله علیه وآله) نسبت به امّت اسلام، تبیین و تفسیر آیات الهى است. قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) مى فرماید: «وَ اَنْزَلْنا اِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ اِلَیْهِمْ» (نحل/ 44)؛ ما قرآن را بر تو نازل کردیم و وظیفه توست که آن را براى مردم بیان کنى و معارفش را تبیین نمایى. زیرا چنان که اشاره شد، قرآن کلام الهى و معارف آن چنان عمیق است که براى انسان هاى عادى قابل فهم نیست. از این رو، قرآن از این نظر، نسبت به انسان هاى عادى صامت است و نیاز به تفیسر و تبیین مفسران وحى دارد. پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و ائمّه اطهار (علیهم السلام) نیز معارف قرآن را در اختیار مسلمانان قرار داده و پیام قرآن را به گوش مردم رسانده اند.

حضرت در خطبه 158 در وصف قرآن کریم چنین مى فرماید: «ذلِکَ الْقُرآن فَاسْتَنْطِقُوهُ وَ لَنْ یَنْطِقَ وَ لکِنْ اُخْبِرُکُمْ عَنْهُ، اَلا اِنَّ فیهِ عِلْمَ ما یَأتى وَ الْحَدیثَ عَنِ الماضى وَ دَواءَ دائِکُمْ وَ نَظْمَ ما بَیْنِکُمْ»؛ هان، این قرآن است! از او بخواهید تا براى شما سخن بگوید، در حالى که هرگز (بدون تبیین و تفسیر پیامبر و امامان معصوم(علیهم السلام) سخن نخواهد گفت. باید از زبان حضرات معصومین (علیهم السلام) با معارف قرآن آشنا شد و علوم قرآن را از آن ها دریافت کرد. قرآن دریاى معارف و علوم الهى است. غوّاصى دراین دریاى بى انتها و صید گوهرهاى انسانساز آن تنها از عهده کسانى برمى آید که با عالم غیب در ارتباطند و خداى متعال نیز از مردم خواسته است تا با توسّل به آن ها که پیامبر و ائمّه هدى (علیهم السلام) هستند و استفاده از علومشان و کمک و راهنمایى آن بزرگواران به معارف بلندقرآن رهنمون شوند.

منبع:

نشریه : معرفت - شماره37

نویسنده :

محمد فولادى

گردآورنده:

تیم متفکران نوین مالی

سایر خدمات تیم

 

در صورت علاقه مندی به یادگیری کامل مبحث مقالات قرانی، جهت پیش ثبت نام و یا  شرکت در دوره ها کلیک کنید.

جهت پیش ثبت نام  کلیک کنید...

در صورتی که به مشاوره پیرامون موضوع فوق علاقه دارید کلیک کنید...

اطلاعات بیشتر کلیک کنید...