ضرورت تفسیر  

مراتب معارف قرآن

معارف قرآن کریم از جهت ظهور و خفاء، سهولت و صعوبت فهم الفاظ و عبارات در سه مرتبه قرار دارد: یک مرتبه از آن بی‌نیاز از تفسیر است و یک مرتبه از آن ویژه‌ی راسخان در علم است، و مرتبه‌ی دیگری از آن که‌ بخش عمده‌ای از معارف را دربر می‌گیرد، نیازمند تفسیر است. این دسته‌بندی سه‌گانه در روایات نیز مطرح شده است و همین نیاز موجب شده است که‌ در طول تاریخ قرآن، تفسیرهای بسیار زیادی برای آن تدوین گردد.

علل نیازمندی به‌ تفسیر

• نبود آگاهی‌های لازم:

یکی از عوامل مهم نیازمندی به‌ تفسیر، ضعف دانش بشر است. فهم قرآن منوط به ‌برخورداری از معلومات مختلفی است که‌ فقدان هر‌یک، فهم مقصود خداوند از الفاظ و عبارات قرآن را دچار ابهام ساخته و نیازمندی به‌ تفسیر را ضروری می‌سازد.

• علم لغت

فقدان آگاهی‌ گاه مربوط به‌ مفاد واژگان است بررسی‌ها قرآنی و تاریخی نشان می‌دهد که‌در زمان نزول نیز پاره‌ای از واژگان قرآنی برای جمعی از مخاطبان قرآن مبهم بوده و آنان از مفاد آن بی‌اطلاع بوده‌ند؛ به‌عنوان مثال: ابن‌ عباس می‌گوید: معنای فاطر السموات را نمی‌دانستم تا این‌که دو بادیه‌نشین که‌ درباره چاهی نزاع داشتند نزد من آمدند.
یکی از آن‌ دو گفت: اَنَا فَطَرتُها.در این‌گونه موارد، فهم آیات قرآن نیازمند دست‌یابی به مفاد واژگان است و دست‌یابی به مفاهیم عرف این واژگان بخشی از تفسیر به شمار می‌رود.

• ادبیات عرب

ادبیات عرب و شناخت صحیح ساختار کلمات و جملات و خصوصیات معانی بیان آیات کریمه نیز یکی از عوامل نیازمندی به تفسیر است.

•  اسباب النزول

در پاره‌ای از موارد، نا آگاهی از شرایط و اسباب نزول، مقصود از آیه شریفه را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد و سبب نیازمندی به تفسیر می‌شود؛ مانند آیه شریفه «اِنّما النّسیئُ زیادةٌ فی الکُفرِ» [۴] که عدم آگاهی از شأن نزول آیه و این‌که مقصود از«نسئ» در فرهنگ آن زمان چه بوده، از این جهت نیاز به تفسیر است.

• صنایع لفظی

ساختار عبارت‌پردازی قرآن در نهایت فصاحت و بلاغت و شیوایی و بالطبع مشحون از کنایه، استعاره، تمثیل، اشاره، رمز و بدایع ادبی است. [۵] که با دانش کافی و تبحر و تسلط بر موارد کاربرد، می‌توان به آن دست یافت و این‌گونه موارد برای افراد عادی مبهم و نیاز‌مند تفسیر است.

• مصادیق خارجی

عدم آگاهی از مصداق خارجی که در برخی از آیات مد نظر است و عدم آگاهی و مهارت کافی در فهم معنای الفاظ مشترک و کاربردهای مجاز و مشترک قراین پیوسته و ناپیوسته آیات، مانند ارتباط یا عدم ارتباط آیات با یک‌ دیگر (سیاق) در روایات ناظر به آیات، امور دیگری است که زمینه‌های نیازمندی به تفسیر را فراهم می‌سازد.

• ویژگی‌های قرآن

بررسی در متن قرآن کریم نشان می‌دهد که این کتاب دارای ویژگی‌هایی است که برخی از آن‌ها در نیاز‌مندی ما به تفسیر مؤثر است، از آن جمله موارد زیر را می‌توان ذکر‌ کرد:

• معارف نامحدود در الفاظ محدود

الفاظ و عباراتی که در گفت‌وگوهای انسان‌ها به کار می‌رود، تنها برای نیازمندی‌های روزمره به وجود آمده، و به همین دلیل، به محض این‌که از دایره زندگی محدود مادی خارج شویم و مثلاً سخن درباره آفریدگار که نامحدود از هر جهت است به میان‌ آید، به‌روشنی می‌بینم که الفاظ ما قالب آن معانی نیست و ناچاریم کلماتی را به کار ببریم که از جهات مختلفی نارسایی دارد. همین نارسایی‌ها سرچشمه نیازمندی به تفسیر است.

• محتوای فرا طبیعی

بسیاری از حقایق مربوط به جهان دیگر، یا جهان ماورای طبیعت است که از افق فکر ما دور است و ما به حکم محدود بودن در زندان زمان و مکان، قادر به درک عمق آنها نیستیم، این نارسایی افکار ما و بلند بودن افق آن معانی‌ها سبب دیگری برای تفسیر قسمتی از آیات است. مانند بعضی از آیات مربوط به قیامت و امثال آن [۸]در موارد یادشده معنای ظواهر آیات که جنبه متشابه دارد، به نظر می‌رسد نه با خود قرآن و نه با عقل سازگار است؛ مثل آیه شریفه «یَدُ الله فَوْقَ أیْدیِهِمْ» که ظاهر معنا روشن، ولی با آیات محکم و نیز با عقل سازگار نیست و باید مطابق عقل و آیات محکمات تفسیر شود.

• نهایت‌ناپذیری قرآن

دانشمندان اسلام برای فهم مطالب و استخراج گنج‌های نهفته‌ی آن، علوم و دانش‌هایی را پایه‌گذاری نمودند و در حقیقت بسیاری از رشته‌های علوم اسلامی از قبیل صرف، نحو، لغت، معانی، بیان، بدیع، قرائت، تجوید، قصص قرآن و شأن نزول آیات برای درک مفاهیم قرآن پایه‌گذاری شد. با چنین توجه شایان تقدیری، هنوز پنجه‌ی فکر بشر به همه‌ی اسرار و گنجینه‌های نهفته‌ی آن دست نیافته است و هرچه بشر درباره‌ی معارف عقلی و قوانین اجتماعی و اخلاقی و سایر تعالیم آن غور و بررسی می‌کند، هر روز مطالب و مفاهیم تازه‌تری از آن استخراج می‌نماید.

منبع:

ویکی پرسش  

سایر خدمات تیم

 

در صورت علاقه مندی به یادگیری کامل مبحث اهمیت تفسیر، جهت پیش ثبت نام و یا  شرکت در دوره ها کلیک کنید.

جهت پیش ثبت نام  کلیک کنید...

در صورتی که به مشاوره پیرامون موضوع فوق علاقه دارید کلیک کنید...

اطلاعات بیشتر کلیک کنید...