قرآن‌ و تأثیرپذیری‌ از محیط‌  

قرآن‌ کریم‌ برای‌ تأثیرگذاری‌ بر محیط‌ و مبارزه‌ با عادت‌های‌ جاهلی‌ نازل‌ شده‌ است، نه‌ برای‌ این‌ که‌ تحت‌ تأثیر و فرمانبردار فرهنگ‌ و عادات‌ خشن‌ زمان‌ خود باشد. و می‌فرماید:

هُوَ‌ الَّذِ‌ی‌ أَرسَلَ‌ رَسُولَهُ‌ بِالهُدَ‌ی‌ وَدِینِ‌ الحَقٍّ‌ لِیُظهِرَهُ‌ عَلَی‌ الدٍّینِ‌ کُلٍّهِ‌ وَلَو‌ کَرِهَ‌ المُشرِکُونَ‌ (توبه‌/ 33).

اوست‌ که‌ پیامبر خود را با هدایت‌ و دین‌ راست‌ و درست‌ فرستاد تا آن‌ را بر همه‌ دینها چیره‌ گرداند هر چند که‌ مشرکان‌ را خوش‌ نیاید.

هر کس‌ در آموزش‌های‌ ارزشمند قرآن‌ بنگرد، درمی‌یابد که‌ این‌ کتاب‌ آسمانی‌ از شباهت‌ و تأثیرپذیری‌ از عادت‌های‌ نادرست، به‌دور است؛ ولی‌ بازهم‌ گروهی‌ می‌اندیشند که‌ بسیاری‌ از عبارت‌های‌ قرآن‌ با فرهنگ‌های‌ عرب‌های‌ آن‌ روز سازگاری‌ دارد که‌ از عادت‌های‌ جهان‌ متمدن‌ امروز به‌دور است.ولی‌ پندار آنان‌ هیچ‌ ریشه‌ای‌ ندارد، و اکنون‌ با توضیح‌ کامل، آن‌ را مورد بررسی‌ قرار می‌دهیم‌ پیش‌ از آن، چند مقدمة‌ سودمند را مطرح‌ می‌کنیم:

1ـ همسان‌سازی‌ در کاربرد کلمات‌
آیا سخن‌ گفتن‌ به‌ زبان‌ یک‌ ملت، نیازمند پذیرش‌ فرهنگ‌هایی‌ است‌ که‌ زبان‌ آن‌ها در بر دارد یا فقط‌ در کاربرد کلمات‌ با آن‌ها هماهنگی‌ می‌شود؟
پاسخ‌ دوم‌ درست‌ است؛ زیرا گفت‌وگو برای‌ تفاهم‌ در هر زبانی، جز دانستن‌ معنای‌ جداگانه‌ و گروهی‌ کلمات‌ در کاربرد رایج‌ نیست، و باید در تبادل‌ مفاهیم، همان‌ گونه‌ که‌ مردم‌ با آن‌ آشنا هستند، با آن‌ها همراهی‌ کرد؛

2ـ پیام‌ قرآن‌ عمومی‌ است‌
قرآن‌ هر چند خطاب‌ به‌ عرب‌های‌ آن‌ زمان‌ آمده، ولی‌ پیام‌ آن‌ برای‌ همة‌ نسل‌ها است، و لیکن‌ با زبان‌ و لهجة‌ عرب‌ آن‌ زمان‌ سخن‌ می‌گوید تا قابل‌ فهم‌ باشد. خود می‌فرماید:

وَمَا أَرسَلنَا مِن‌ رَّسُولٍ‌ اًِ‌لاَّ‌ بِلِسَانِ‌ قَومِهِ‌ لِیُبَیٍّنَ‌ لَهُم‌ (ابراهیم‌/ 4).
هیچ‌ پیامبری‌ را جز با زبان‌ مردم‌ خودش‌ نفرستادیم‌ تا برای‌ آن‌ها روشن‌ سازد؛

ولی‌ این‌ بدان‌ معنا نیست‌ که‌ سخن‌ دین‌ فقط‌ برای‌ آن‌ مردم‌ است؛زیرا نبوت‌ پیامبر و پیام‌های‌ قرآن‌ عمومی‌ است.
در قرآن، پیام‌هایی‌ آمده‌ است‌ که‌ در ظاهر به‌ فرد یا گروهی‌ اختصاص‌ دارد؛ ولی‌ درون‌ خود مفاهیمی‌ دارد که‌ همة‌ مردم‌ را در همة‌ زمان‌ها شامل‌ می‌شود. قرآن‌ بر ذهنیات‌ عرب‌ متکی‌ نیست؛ و حتی‌ مثال ها و حکمت هایی‌ که‌ در قرآن‌ بیان‌ شده‌ اختصاصی‌ به‌ ذهنیات‌ عرب‌ آن‌ عصر ندارد بلکه‌ بر اذهان‌ مردم‌ همه کشورها و همة‌ زمان‌ها اتکا دارد.

پیامبر فرمود:
هیچ‌ آیه‌ای‌ در قرآن‌ نیست، مگر آن‌ که‌ ظاهر و باطنی‌ دارد.
آن‌ را از امام‌ باقر پرسیدند، فرمود:
ظاهر قرآن، همان‌ معنای‌ تنزیلی‌ و باطن‌ آن، همان‌ معنای‌ تأویلی‌ آن‌ است‌ (ابو نضر محمد بن‌ مسعود، ج‌ 1: ص‌ 11).

مقصود امام‌ از معنای‌ تنزیلی، معنای‌ ظاهری‌ آیه‌ است‌ که‌ در مورد ویژه‌ای‌ نازل‌ شده، و معنای‌ تأویلی، همان‌ معنای‌ عمومی‌ برگرفته‌ از آیه‌ است‌ که‌ با همة‌ زمان‌ها سازگاری‌ دارد.

امام‌ می‌افزاید: مقصود، همان‌ معنای‌ عام‌ است‌ که‌ جاودانگی‌ قرآن‌ را تضمین‌ می‌کند؛ وگرنه، چنان‌ چه‌ فقط‌ همان‌ معنای‌ خاص‌ مورد نظر بود، قرآن‌ به‌ دورة‌ کوتاهی‌ از تاریخ‌ محدود می‌شد و با مردن‌ آن‌ مردم، قرآن‌ نیز از میان‌ می‌رفت.

3ـ حقیقت‌ پندها و مثل‌های‌ قرآن‌ واقعی‌ است‌

حقیقت‌ پندها و مثل‌های‌ قرآن‌ واقعی‌ است‌ یا از واقعیات‌ خارجی‌ سخن‌ می‌گوید یا از اندیشه‌هایی‌ که‌ در دل‌ مردم‌ جای‌ گرفته‌ بودند. همچنین‌ وقتی‌ از جهانی‌ فراتر از جهان‌ محسوس‌ سخن‌ می‌گوید، در پی‌ پندارهای‌ بی‌پایه‌ نیست؛ بلکه‌ حقایقی‌ را باز می‌گوید که‌ در جای‌ خود ثابت‌ هستند. عبرت های‌ تاریخی‌ که‌ قرآن‌ بدانها مثال‌ زده‌ است‌ همه‌ واقعیت های‌ تاریخی‌ است‌ که‌ قرآن‌ آنها را مایه‌ پند می‌داند در حالی‌ که‌ خیالات‌ و پندارهای‌ باطل‌ قابل‌ پند و عبرت‌ نیستند حتی‌ اگر از حقایق‌ پنهان‌ با استعاره‌ و تشبیه‌ سخن‌ بگوید، انسان‌ هوشمند می‌تواند دریابد که‌ جهت‌ استعاره‌ و تشبیه‌ کدام‌ است، و راهی‌ برای‌ انکار نمی‌گذارد، و دلیلی‌ نیز بر محال‌ بودن‌ آن‌ها در دست‌ نیست؛ برای‌ مثال، آن‌ جا که‌ می‌گوید: فرشتگان‌ دارای‌ دو و سه‌ و چهار بال‌ هستند (فاطر/ 1)، اشاره‌ و کنایه‌ به‌ مراتب‌ مختلف‌ قدرت‌ و توانایی‌های‌ فرشتگان‌ آسمانی‌ براساس‌ وظایفی‌ است‌ که‌ به‌ آنها واگذار می‌شود و این‌ تعبیری‌ شایع‌ در زبانها است‌ که‌ منظور از بال‌ چیزی‌ مانند بال‌ پرندگان‌ نیست‌ همچنین‌ است‌ موارد دیگر.

وَ‌اللَّهُ‌ غَالِبٌ‌ عَلَی‌ أَمرِهِ‌ (یوسف‌/ 21).
خدا بر کار خویش‌ چیره‌ است؛

بنابراین، آمده‌ تا تأثیر بگذارد، نه‌ آن‌ که‌ اثر پذیرد، و دلیل‌ آن‌ این‌ که‌ اسلام، با عادت‌ها و رسوم‌ غلط‌ جاهلیت‌ مبارزه‌ کرده‌ و بر آن‌ها چیره‌ شده‌ است.

وَنَصَرنَاهُم‌ فَکَانُوا هُمُ‌ الغَالِبِینَ‌ (صافات‌/ 116).
و ما آن‌ها را را یاری‌ کردیم‌ و آن‌ها چیره‌ شدند.

کَتَبَ‌ اُ‌ لاَ‌ َ‌غلِبَنَّ‌ أَنَا وَرُسُلِی‌ اًِنَّ‌ اَ‌ قَوِ‌یُّ‌ عَزِیزٌ‌ (مجادله‌/ 21).
خداوندچنین‌نوشته‌ [=مقدر کرده‌است] که‌ من‌ وپیامبرانم‌ چیره‌ خواهیم‌ شد وخدا نیرومند وچیره‌ است.

منبع:

نشریه قبسات - شماره 29

نویسنده:

 آیت‌الله محمدهادی‌ معرفت

گردآورنده:

تیم متفکران نوین مالی

سایر خدمات تیم

 

در صورت علاقه مندی به یادگیری کامل مبحث مقالات قرانی، جهت پیش ثبت نام و یا  شرکت در دوره ها کلیک کنید.

جهت پیش ثبت نام  کلیک کنید...

در صورتی که به مشاوره پیرامون موضوع فوق علاقه دارید کلیک کنید...

اطلاعات بیشتر کلیک کنید...