پیامبر و وحی  

این قسم آیات هیچ دلالتی بر نزول مستقیم وحی به غیر پیامبر ندارد و تنها به این نکته اشاره می کند که مقصد نهایی وحی مردم هستند و هدف از نزول وحی هدایت مردم؛در میان انسان ها تنها پیامبران گیرندگان وحی هستند.

نقش پیامبر در امر وحی
به رغم غیر اکتسابی بودن استعداد گرفتن وحی و اصل مقام نبوّت، برخی مقدّمات آن اکتسابی بوده و لازم است آن استعداد به نحو احسن مورد استفاده قرار گیرد. برای دریافت حقایق وحیانی و به لفظ کشیدن آن ها و دریافت واژگان غیر مادی و بیان آن ها به صورت مادی برای مردم، طهارت، نورانیت، توانایی و لیاقت لازم است؛ چنان که امام حسن عسکری (علیه السلام) درباره پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرموده اند: «اِنَّ اللّهَ وَجدَ قلبَ محمّد (صلی الله علیه وآله) افضلَ القلوبِ و اَوعاها فاختارَهُ لِنبوّتِه»؛ خداوند قلب حضرت محمّد (صلی الله علیه وآله) را بهترین و پذیراترین قلب ها یافت و او را به نبوّت خود برگزید.
قرآن کریم در برخی آیات، آوردن آیه تکوینی و تشریعی توسط پیامبران را منوط به اذن الهی می کند؛ مانند: (وَ مَا کَانَ لِرَسُول أَنْ یَأْتِیَ بِآیَة إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ) (غافر/ 78)؛ و هیچ فرستاده ای را نرسد که بی اجازه خدا معجزه ای بیاورد.
از این آیه استنباط می شود با وجود وابستگی وحی و معجزه به اراده خداوند، پیامبران نیز در آن نقش دارند؛ زیرا آیه آوردن معجزه و وحی توسط پیامبران را منوط به اذن الهی می کند و در صورتی «اذن» معنا دارد که مقتضی موجود باشد، ولی مانعی نگذارد آن فعل واقع شود.

عدم استقلال پیامبران در امر وحی
آیات قرآن دلالت دارند که نقش پیامبران در امر وحی تنها در واسطه بودن آنان است و این نقش اساسی نمی باشد. این آیات چند دسته اند:
دسته نخست آیاتی که وحی و فرو فرستادن قرآن را تنها به خدا نسبت می دهند؛ مانند: (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ تَنزِیلا) (انسان/ 23)؛ در حقیقت ما قرآن را بر تو فرو فرستادیم.

دسته دوم آیاتی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) را تنها دریافت کننده وحی معرفی می نمایند؛ مانند:

(وَ إِنَّکَ لَتُلَقَّی الْقُرْآنَ مِن لَّدُنْ حَکِیم عَلِیم) (نمل/ 6)؛

و حقّاً تو قرآن را از سوی حکیمی دانا دریافت می داری.

دسته سوم آیاتی که دلالت دارند پیامبران هر وقت بخواهند نمی توانند وحی بیاورند، بلکه آوردن وحی و معجزه به اذن الهی وابسته است؛ مانند:

(وَ یَقُولُونَ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِن رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَیْبُ لِلّهِ فَانْتَظِرُواْ إِنِّی مَعَکُم مِّنَ الْمُنتَظِرِینَ) (یوسف/ 20)؛

و می گویند: چرا معجزه ای از جانب پروردگارش بر او نازل نمی شود؟ بگو: غیب ویژه خداست. پس منتظر باشید که من هم با شما از منتظرانم.

دسته چهارم آیاتی که نشان می دهند نزول جبرئیل برای پیامبران به خواست آنان نبوده است؛ مانند:

(وَ مَا نَتَنَزَّلُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّکَ لَهُ مَا بَیْنَ أَیْدِینَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَیْنَ ذَلِکَ وَمَا کَانَ رَبُّکَ نَسِیّاً) (مریم/ 64)؛

و ما فرشتگان جز به فرمان پروردگارت نازل نمی شویم. آنچه پیش روی ما و آنچه پشت سر ما و آنچه میان این دو می باشد ]همه[ به او اختصاص دارد و پروردگارت هرگز فراموش کار نبوده است.

حالات فرشته و پیامبر هنگام وحی
حالات فرشته وحی و پیامبر هنگام وحی، یکی از مسائل مهم در باب وحی است، به ویژه با توجه به اختلاف ماهوی پیامبران با خدا و فرشته، این پرسش مطرح می شود که پیامبران چگونه با خدا ارتباط برقرار می کنند و ارتباط فرشته و پیامبر چگونه بوده است؟ پاسخ این است که هنگام دریافت مستقیم وحی، پیامبر به نوعی ترقّی پیدا می کند و هنگام ارتباط پیامبر و فرشته نوعی تشابه بین آن دو رخ می دهد و یکی از دو طرفِ ارتباط به نحوی تحوّل یا تمثّل می یابد؛ گاه پیامبران به عالم فرشتگان نزدیک می شوند، و زمانی فرشته به صورت انسان تجسّم می یابد.

حالات پیامبران هنگام دریافت وحی
پیامبران هنگام دریافت وحی، متناسب با شرایط اقسام وحی، حالات گوناگون داشتند. دریافت وحی برای پیامبران در برخی موارد، آسان و در برخی موارد، سخت بود. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) هنگام دریافت وحی یکی از حالات زیر را داشتند:

1. حالت عادی: در مواردی که جبرئیل به شکل دحیه کلبی تمثّل می یافت و چون بنده ای روبه روی حضرت می نشست و وحی را ابلاغ می کرد، هیچ تغییری در حالت حضرت مشاهده نمی شد در این حالت، حضرت به راحتی وحی را دریافت و حفظ می کردند؛ چنان که خود فرمودند: «گاهی فرشته به صورت مردی برایم تمثّل می یابد و آنچه را می گوید دریافت و حفظ می کنم.»

2. عرق کردن و تغییر رنگ چهره: پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) هنگام دریافت وحی، گاه در روز سرد، عرق از سر و روی مبارکش می ریخت و رنگ رخسارش تغییر می یافت. به احتمال زیاد، این حالت در وحی با واسطه فرشته است که حضرت فرشته را نمی دیدند و چون به شکل انسان تمثّل نیافته بود، آن حضرت می بایست به حالت فرشته نزدیک می شد. به همین علت، چهره حضرت دگرگون می شد. خود حضرت آن حالت را سخت تر از حالت دیدن فرشته معرفی می فرماید: «أحیاناً یأتینی المَلَکُ فی مَثَل صلصلةِ الجرسِ و هو أشدُّه... و أحیاناً یتمثَّلُ لی المَلَکُ رجلا»؛ گاهی فرشته با صدایی همچون صدای زنگ می آید (و خود دیده نمی شود) که سخت ترین حالت است و گاه به صورت مردی برایم متمثّل می شود.

3. حالت مدهوشی: وحی مستقیم در بیداری به خاطر اینکه همراه با تجلّی بیواسطه خداوند بود، چنان برای پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) دشوار بود که طبق بیان خود حضرت احساس می کرد که جان از کالبدش بیرون می رود. دیگران اثر این حالت را در آن حضرت به صورت مدهوشی می دیدند؛ چون حضرت در آن حال، به ذات باری تعالی متصل می شد و وحی را از او می گرفت و تمام توجهش به خداوند بود و هیچ به عالم ماده توجه نداشت. زراره می گوید: از امام صادق(علیه السلام) از حالت مدهوشی که حضرت پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) به آن دچار می شد پرسیدم، حضرت فرمودند: «ذلِکَ اذا لَمْ یَکُنْ بَیْنَهُ وَ بَینَ اللّهِ احدٌ ذاکَ اذا تجلَّی اللّه لَه»؛ این حالت زمانی بود که میان او و خدا کسی واسطه نبود؛ آن هنگام که خدا به او تجلّی می کرد.

منبع:

نشریه معرفت _ شماره96

نویسنده: 

مصطفی کریمی

گردآورنده:

تیم متفکران نوین مالی

سایر خدمات تیم

 

در صورت علاقه مندی به یادگیری کامل مبحث مقالات قرانی، جهت پیش ثبت نام و یا  شرکت در دوره ها کلیک کنید.

جهت پیش ثبت نام  کلیک کنید...

در صورتی که به مشاوره پیرامون موضوع فوق علاقه دارید کلیک کنید...

اطلاعات بیشتر کلیک کنید...