توصیه های اصول و روش های بیان تفسیر  

در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله مردم مستقیماً از منبع متصل به وحی الهی استفاده می‌کردند و هر مشکلی را از ایشان سئوال می‌کردند و تفسیر از این قاعده مستثنی نبود ولذا بسیاری از روایات اسلامی، تفسیر آیات قرآن است که از پیامبر صلی الله علیه و آله سئوال شده و ایشان مطلب آیه را توضیح داده‌اند.

در زمان ائمه معصومین علیهم السلام تا حدودی وضع بر همین منوال بود، خصوصاً برای شیعه که قول آنها را حجت می‌دانند و در مورد تفسیر آیات هم از ایشان سئوال می‌شد.

اما در زمانهای بعد در قرون اولیه اسلام کم‌کم بحث‌های کلامی زیاد شد و این به علت فتح کشورهای جدید و برخورد مسلمانان با فرقه‌های مختلف اوج گرفت و در زمان خلفاء فلسفه یونانی به عربی منتقل شد ولذا در عهد عباسیان (اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری قمری) بحث های عقلی و فلسفی رشد کرد و در هیمن زمان هم تصوف ظاهر شد و بعضی مردم به ریاضت و مجاهده نفس و... روی آوردند و در این میان گروه سومی از مردم اهل حدیث شدند که بر تعبد محض به ظواهر دینی پایبند بودند و به خاطر همین اختلاف آراء اختلاف روشهای تفسیری هم بوجود آمد.

محدثین از روش تفسیر با روایات سلف صالح و صحابه و... پیروی می‌کردند و متکلمین و فلاسفه هم آیات را طبق مذهب مختار خودشان تفسیر می‌کردند و آیات مخالف را تأویل می‌کردند و متصوفه به تأویل آیات روی آوردند و به همین ترتیب شیوه‌های تفسیری متعدد بوجود آمد.

روش هاى بیان تفسیر

1- براى توده مردم تفسیرى مختصر در حد «صافی» و «شبر» و یا خلاصه «نمونه» گفته شود (در حد دو، سه برابر ترجمه) . 

2- براى نسل نو آیاتى که درباره آن ها، شان نزول و داستان قرار دارد بیان شود. مانند آیات «الم یان ... - لیلة المبیت - اجعلتم سقایة - و یطعمون الطعام و ...» . 

3- تفسیر چند دقیقه اى همراه با نماز براى عموم مردم; در این موارد مناسب است آیاتى انتخاب و قبلا در تابلو مسجد با خط خوش نوشته و سپس همه با هم بخوانند و چند دقیقه بین دو نماز تفسیر شود. 

4- براى طلاب مبتدى (پایه اول) آیات مشابه و ساده در کنار هم قرار داده شده و نتیجه گیرى شود. مثلا «کلوا واعملوا صالحا» ، «کلوا منها و اطعموا» ، «کلوا و لا تطغوا» یا «قولا لینا» ، «قولا بلیغا» ، «قولوا للناس حسنا» ، «یقول التى هى احسن» ، «قولا سدیدا» که از مجموع این گونه آیات دورنمایى از آداب خوردن و آشامیدن و سخن گفتن براى طلاب مبتدى ترسیم مى شود و آنان نیز به دیگران منتقل مى کنند. 

5- براى دوره هاى بالاتر (پایه هاى 5 و 6) و یا اساتید دانشگاه باید از کنار هم گذاشتن آیات نتیجه گیرى کرد. نظیر آیه «تعاونوا على البر» ، «ولکن البر من آمن» یا مانند «خذوا زینتکم عند کل مسجد» ، «المال والبنون زینة الحیاة الدنیا» یا نظیر «صراط الذین انعمت علیهم» ، «اولئک الذین انعم الله علیهم من النبیین» یا نظیر آیه «لاینال عهدى الظالمین» ، «اوفوا بعهدی» . 

6- تفسیر با شیوه پرسش و پاسخ و گفت وگو و احتجاج که مخاطبین این گونه تفسیر حتما باید خواص باشند. بدین صورت که براى هر آیه، تعدادى سؤال طرح گردیده و در جلسه پرسش ها مطرح و پاسخ آن از قرآن بیان گردد. 

7- در بیان احکام، کسانى که با درس خارج آشنایى دارند مى توانند از آیات و روایات، درى به سوى احکام بگشایند، یعنى آیه و روایتى که منشاء حکم است بخوانند و آن را تفسیر کرده و مساله را نیز بگویند (البته این مخصوص کسانى است که با اجتهاد آشنایى دارند) . مثلا «فتیمموا صعیدا طیبا» ، «فاغسلوا وجوهکم» ، «وان تجمعوا بین الاختین» ، «حرمت علیکم المیتة والدم» . 

8- تفسیر براساس نیازهاى اجتماعى و مسائل روز، نظیر این که اصل در انتخاب همسر چیست «ولامة مؤمنة خیر من مشرکة» ; موضوع مشورت کجاست؟ «و امرهم شورى بینهم» ولى نبوت و امامت (امرهم) نیست بلکه عهدالله است. 

9- تفسیر بر اساس عقاید: آیات توحید، آیات نبوت، آیات معاد. 

10- تفسیر بر اساس امثال قرآن و یا قصص آن. 

اصولى که در گفتن تفسیر باید مورد توجه باشد:

1- توجه به حوصله مردم و فرصت آن ها «علم الله ان فیکم ضعفا... خفف الله» . 

2- توجه و وضعیت جسمى (چنانچه در لحظه افطار دعا یک سطر است) .

3- توجه به سطح فهم مردم «بلسان قومه» ، «افلا ینظرون الى الابل» ، «و الى السماء» .

4- توجه به نیازهاى مردم و نپرداختن به بیان مطالب و اطلاعات غیرضرورى و بى فایده یا یاس آور «قل الله اعلم بما لبثوا» . 

5- پرهیز از به کارگیرى اصطلاحات فنى و طرح مباحث دقیق ادبی. 

6- پرهیز از حاشیه رفتن بى جا که منجر به فراموش کردن اصل موضوع شود. 

7- پرهیز از فاصله طولانى با مخاطب عمودى (منبر بلند) یا افقی. 

8- پرهیز از سخنرانى همراه با داد و فریاد و صداى یکنواخت. 

9- پرهیز از رکود جسمى که گوینده مانند مجسمه باشد. (شما در چند دقیقه نماز، انواع حرکت ها را مى بینید و در ماه رجب به مناسبت «حرم شیبتی» ، دست به ریش گرفته مى شود) . 

10- دیدن کلاس هاى دیگران و یاد گرفتن تجربه هاى دیگران. 

11- سؤال از مستمعین مختلف درباره کم و کیف جلسه. 

12- پذیرفتن انتقادات شفاهى و کتبی.

13- کمک گرفتن از افراد قوى در بازگو کردن درس قبل به صورت داوطلب.

14- نوشتن یک آیه با خط زیبا روى تابلو در چند شب به گونه اى که همه مردم با آن انس بگیرند. 

15- تفسیر از 5 دقیقه شروع و حداکثر بیست دقیقه بیشتر طول نکشد. ناگفته پیداست که شیوه تفسیر گفتن، با خطابه و حماسه فرق دارد. 

16- از آیاتى شروع کنیم که مخاطبین با آن آشنا هستند. نظیر سوره هاى آخر قرآن. 

17- آیاتى را تفسیر کنیم که موضوع روز و مورد نیاز باشد. مانند: غیبت، رشوه، ازدواج، همسردارى، تهاجم فرهنگى و ... . 

18- در تفسیر گفتن لازم نیست تمام آیات به ترتیب بحث شود، مى توان آیاتى را انتخاب و تفسیر کرد. 

منابع:

موسسه فرهنگی قرآنی نورالمجتبی

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

دانشنامه اسلامی ویکی پدیا

سایر خدمات تیم

 

در صورت علاقه مندی به یادگیری کامل مبحث مقالات قرانی، جهت پیش ثبت نام و یا  شرکت در دوره ها کلیک کنید.

جهت پیش ثبت نام  کلیک کنید...

در صورتی که به مشاوره پیرامون موضوع فوق علاقه دارید کلیک کنید...

اطلاعات بیشتر کلیک کنید...